In Memoriam Richard Schoonhoven

Zojuist ontving ik de kennisgeving dat zondagavond (3 maart 2024) thuis op 92-jarige leeftijd oud-Mediadirecteur Richard Schoonhoven van de KRO is overleden. Het is een bericht dat me met verdriet vervult, vooral ook omdat we elkaar de laatste jaren met regelmaat onmoetten en ik die bijeenkomsten geweldig zal missen. We lieten daar onze – door de tijd geverfde – visies met onverminderd enthousiasme over het journalistieke landschap dwalen. We hadden recht van spreken, vonden we. Richard als grondlegger in de zestiger jaren van Brandpunt dat hij omturnde van een gezapig lifestyle-magazine met loftuitingen op Brigitte Bardot en reportages over het eten van kangoeroevlees tot een televisieprogramma gebaseerd op journalistieke grondvesten.

Hij was founding father. Ik maakte op 12-jarige leeftijd (we schrijven 1962) kennis met het programma als geïnteresseerd kijker in het verre Brabant, me op dat moment niet bewust van het feit dat ik vele jaren later (1980) bij de KRO, in zijn voetsporen zou treden. Aan het begin van de sixties werd de komst van televisie beleefd als een revolutionaire ontwikkeling waaraan maatschappijfilosofen een stevige kluif hadden. Was het medium een duivels fenomeen dat op het punt stond de samenleving grondig te verpesten? Zouden de programma’s in de toekomst leiden tot hersenverweking of een orgie van domheid, omdat het scholieren zou afhouden van het maken van hun huiswerk? Andere geleerden vonden dat televisie als educatief medium juist zou bijdragen aan verheffing van de samenleving. Maar niemand wist het en de doemdenkers waaronder veel pastoors en dominees leken in de meerderheid. In dat klimaat besloot Richard Schoonhoven, afkomstig van de Volkskrant, om van Brandpunt een serieus journalistiek programma te maken. Zo werd het de bakermat van een keur aan televisie-grootheden als Aad van den Heuvel, Han van der Meer, Ad Langebent, Henk Neuman en Frits van der Poel en latere generaties.

Dwars

Frits was het enfant terrible. De Brandpunt-verslaggever die zijn bazen bij de KRO tartte met beledigende opmerkingen aan het adres van de koninklijke familie, en dolde met bloot op de televisie. Dat ging zo: de bazen van de zeer regeringsgezinde  en onderdanige NOS hadden na het Phil Bloomschandaal (de dame die in een VPRO-televisieprogramma de krant voor haar ontblote borsten liet zakken, het eerste bloot ooit op Nederlandse televisie)  verordonneerd dat in NOS-studio’s onder geen beding ooit nog pornografische opnames gemaakt mochten worden. Dat was voor Van der Poel een aanmoediging om bij de eerste gelegenheid opnieuw bloot te verwerken in zijn programma, hetgeen hem op ontslag door de top van de KRO kwam te staan. Schoonhoven zag in hem naast de kwaaijongen ook zijn sterke kwaliteiten: een scherp en analytisch interviewer, zijn tijd ver vooruit. Het was ook de glorietijd van verslaggevers als Aad van den Heuvel en cameraman Piet Kaart met hun historische reportages over oorlogen in verre landen waarvan we niet eerder hadden gehoord. Verbinden én het raken aan grenzen, zo was de koers te omschrijven. Brandpunt onder Richard Schoonhoven won er een Nipkowschijf mee.

Grondlegger van televisie als journalistiek medium

Richard Schoonhoven, gentleman, innemende persoonlijkheid, geïnteresseerd, tot zijn laatste dag onberispelijk in het pak en keurig gecoiffeerd, was gesteld op verantwoord journalistiek gedrag. Hij liet geen incident lopen. Altijd werd de ploeg bij elkaar geroepen voor een gedegen evaluatie als reportages hadden geleid tot publieke opwinding. In dat soort trajecten opereerde hij kritisch en met compassie, omdat hij wist dat journalisten in de frontlinie staan en dan in fracties van seconden moeten beslissen. Brandpunt vervulde onder zijn leiding een belangrijke rol in de emancipatie van katholieken. De rubriek haalde politici van hun troon en maakte van gezagsdragers gewone, feilbare mensen die een kritische houding verdienden. Hij is te beschouwen als een van de grondleggers van de moderne televisiejournalistiek, ook al hebben de cultuurpessimisten van weleer deels gelijk gekregen toen ze voorspelden, dat de amusementaire verlokkingen van televisie het uiteindelijk deels van de journalistieke functie zouden winnen. Richard vervulde tal van bestuurlijke functies,  waarvan de meeste een relatie hadden met de journalistiek.

De uitvaartplechtigheid wordt zaterdag in de Onze Lieve Vrouwekerk in Hilversum gehouden.

TON VERLIND