Schrijf een boek in Chevigny in Frankrijk. Laat het gaan over de Nederlandse kleinburgerlijkheid en lees het op een heuvel in in het Italiaanse Montecatini in het glooiende Toscaanse landschap, terwijl de regen na een paar warme dagen neerdruppelt op de dampende pittoreske patio en aan de horizon de wolken de toppen van de heuvels liefdevol omarmen. Dat is de beste manier om met afstand te kijken naar de problemen die ons in Nederland bezighouden en te mijmeren over de oplossingen.
De Belofte van Laagland
Management-adviseur Robert Coppenhagen schreef “De belofte van Laagland”, een verzonnen verhaal over de egocentristische Nederlandse samenleving. Hij beperkte zich niet tot gejammer en geweeklaag, maar doet een poging om oplossingen aan te dragen voor de lethargie die hij in polderland bespeurt. Beleidsadviezen, gevat in een verzonnen verhaal: het is even wennen, want de kortste weg tussen twee punten is een rechte lijn en als ik me in mijn vakantie dan toch verdiep in de problemen van onze tijd, wil ik de oplossingen het liefst via die route aangereikt krijgen. Het is precies waarover “De belofte van Laagland” gaat: het is niet zozeer de kunst om met de oplossingen te komen, maar het is vooral een uitdaging om eerst de goede vragen te stellen.
Solide oplossingen kosten tijd.
Van empathie naar egocentrisme
“De belofte van Laagland” is minder fictie dan het lijkt. Laagland is Nederland, de beschreven personages zijn herkenbare autoriteiten en de verzonnen, visie-arme, doch sympathieke minister-president Freek van 
Vlissingen, die op weg is naar een burnout, is onmiskenbaar Jan-Peter Balkenende. De beschreven managers komen uit alle lagen van de privaat-publieke sector. Ze ontmoeten elkaar in een huis in Frankrijk, stellen daar vast dat Nederland zich van een betrokken, empathische, solidaire gemeenschap heeft ontwikkeld tot een zelfzuchtige , introverte money-making machine en bedenken als bijdrage aan een ommekeer de zogenaamde “koploperstrategie”.
Balans is zoek
Wat is er in de ogen van de auteur dan mis? Een gezonde samenleving is in zijn visie gebaseerd op een (duurzaam) ecosysteem, waarin de primaire behoefte (veiligheid en zorg) wordt gerealiseerd door professionals die deskundig zijn en vertrouwen genieten van burgers en overheid. Ze werken vanuit eigen verantwoordelijkheid in een zorgvuldige balans, die tot in lengte van jaren is vol te houden. Maar de werkelijkheid die Coppenhagen ziet is een heel andere, namelijk een samenleving , die zeer gesteld is op zijn materiele verworvenheden, waarin de have’s amechtig hun bezit verdedigen en het vermijden van risico’s tot hoogste bestuurlijke doel is verheven. De alom aanwezige uitputting wordt als probleem naar de toekomst verschoven. Daardoor komt de door de auteur bepleite balans niet tot stand. Het handelen wordt gedomineerd door wantrouwen, met zulke ernstige trekken, dat de schrijver dat wantrouwen ziet als een dominante verslaving, die zich uit in ziekelijke regelzucht. De balans is zoek(Eco-systeem), we zijn op weg naar de afgrond (Ego-systeem)
Argwaan als grondhouding
Het beeld is herkenbaar en sluit aan bij de werkelijkheid zoals we die kennen. De Nederlandse overheid staat in de dagelijkse realiteit inderdaad argwanend tegenover de eigen burgers. In zo’n ernstige mate, dat het gewenst geachte gedrag niet wordt bereikt op basis van overtuiging. Het wordt afgedwongen met een keur aan regels en voorschriften, waardoor individuele burgers juist worden ontmoedig om eigen verantwoordelijkheid te nemen. De regels die de samenleving sociaal moeten houden, werken contraproductief: ze voeden de zelfzucht en de onverschilligheid. Eigen belang eerst. De motor loopt geleidelijk aan vast.
Koploperstrategie
De moderne samenleving is zo complex , dat hij niet meer directief vanuit Den Haag door politici, ambtenaren en hun dienaren bestuurd kan worden. Willen we de boel ook voor de generaties na ons op orde houden, dan kan dat alleen als tot in de haarvaten van de samenleving het “kleine leiderschap” (de eigen verantwoordleijkheid) wordt aangemoedigd. In “De belofte van Laagland” heet dit de koploperstrategie: individuele burgers worden in het boek aangemoedigd om in hun eigen omgeving leiderschap te tonen. Het boek preekt niet de revolutie, maar pleit voor grondige (morele) hervormingen en probeert de weg te wijzen hoe die tot stand kunnen komen. Het kiest voor aanboren van de intellectuele potentie op alle niveaus en het betoogt, dat het realiseren van de ommekeer niet alleen aan de zittende bestuurlijke elite overgelaten kan worden. Les 1: verlaat vastgeroeste standpunten en toon bereidheid om met open mind naar de ander te luisteren. De verkiezingsdebatten die we zojuist achter ons hebben, laten zien hoe moeilijk het is om aan tunnelvisies te ontsnappen.
Aanvankelijk kost het moeite om door de jongensboekachtige formuleringen heen te lezen (de auteur geeft zelf aan geen literaire pretenties te hebben), maar uiteindelijk beschrijft “De belofte van Laagland” een bruikbare aanpak, al komt die voor Freek van Vlissingen, alias Jan-Peter Balkenende in werkelijkheid waarschijnlijk te laat.
Montecatini, Italie, juni 2010
Chevigny Uitgevers, isbn 978-9079138-043, nur 801
Ton Verlind
Geef een reactie