Pensioengate; ego’s staan oplossing in de weg (02)

De boosheid van Jeroen Dijsselbloem op de 40 deskundigen die deze week in een open brief pleitten voor een andere rekensysteem rond de pensioenen laat de kern van het probleem zien . Het gaat niet meer om de feiten of de redelijkheid, het gaat om ego’s. Dijsselbloem onder wiens aanvoering de huidige pensioenregels werden bedacht en de schare fans die hij om zich heen heeft verzameld hebben zich met grote overtuiging in het systeem vastgebeten en dan kan het gebeuren dat kritiek wordt gezien als een aanval op de persoonlijke integriteit, zoals Dijsselbloem liet merken.

Het gaat in deze discussie om het eigen gelijk en gezichtsverlies. Dat gevecht om reputaties wordt uitgevochten over de rug van de gepensioneerden en van de werkenden die nu nog pensioen aan het opbouwen zijn. Daarmee ontwikkelt het pensioendossier zich meer en meer tot Pensioengate.

Haperende motor

Blazen Jeroen Dijsselbloem en Klaas Knot van De Nederlandsche Bank niet te hoog van te toren? Het systeem waarmee de pensioensector wordt aangestuurd is een haperende motor. Je kunt er niet op vertrouwen, zegt Arno Eijgenraam. Hij werkte als actuaris jarenlang voor De Nederlandsche Bank en maakte van nabij mee hoe de nieuwe pensioenregels ontstonden. ‘In die fase is dat nog heel netjes gedaan, al is er wel een klein foutje gemaakt dat grote gevolgen zou hebben’, zegt hij. Er werd naar de pensioenen gekeken vanuit beleggersperspectief, in plaats vanuit actuarieel perspectief. Beleggers denken vooral vanuit financiële risico’s op korte termijn, actuarissen hebben een bredere kijk op toekomstige ontwikkelingen op lange termijn. Bij De Nederlandsche Bank (DNB) hebben de beleggers het bij de introductie van het FTK gewonnen van de actuarissen. In 2015 is de rekensystematiek onder politieke druk op onderdelen aangepast, waardoor ook nog eens de samenhang is verdwenen. ‘Knip en plakwerk’, noemt Eijgenraam het. ‘Er zijn pleisters geplakt om het bij elkaar te houden. Het hangt nu van de inconsistenties aan elkaar’. Je kunt er dan aan de voorkant wel van alles en nog wat aan premies en maatregelen ingooien, maar het model produceert aan de achterkant een uitkomst die niet meer klopt.

Met lapwerk wordt het probleem niet opgelost

‘Door alleen te sleutelen aan de rekenrente zoals nu wordt voorgesteld los je het probleem niet op, want de inconsistenties die de aansturing van pensioenen bepalen blijven in het systeem bestaan. Omdat de rekenrente dan weer een nieuwe inconsistentie is met de rest van het systeem maak je het waarschijnlijk alleen maar erger. Als je iets aan de rekenrente doet, moet je het hele systeem opnieuw tot een coherent geheel maken’. En ook moderniseren. Het verbaast hem dat in de pensioenwereld nog zo weinig aan data-analyse wordt gedaan. ‘In de wielrennerij bepaalt een wielrenner zijn doel en dan wordt nauwkeurig gekeken hoe hij moet rijden om dat doel te realiseren. Zit hij boven of onder zijn kunnen dan wordt er onderweg bijgestuurd. In de pensioenwereld na invoering van het pensioenakkoord gebeurt dat te weinig’. In het pensioenakkoord zoals het er nu ligt wordt weliswaar een pensioendoelstelling geformuleerd, maar of die gehaald wordt, wordt min of meer aan het toeval (lees: de beleggingsmarkt) overgelaten. Waarom zijn we zoveel ambitieuzer als het gaat om het winnen van een sportwedstrijd dan als het gaat om het regelen van een goed pensioen?

Niemand weet hoe het zit

Dat het pensioenstelsel er slecht voorstaat en hervormd moet worden om ervoor te zorgen dat er straks ook geld overblijft voor jongeren, is een niet-onderbouwde bewering, zegt Arno Eijgenraam. Er liggen geen solide berekeningen die dat beeld bevestigen. ‘Het is absurd om nu te korten op de pensioenen van ouderen om een korting op de pensioenen van jongeren in de toekomst te voorkomen. Louter op basis van het vermoeden dat er een tekort kàn ontstaan zonder dat er berekend wordt of dat tekort zich ook daadwerkelijk zal voordoen. ’.

Het systeem is belangrijker dan het pensioen van mevrouw Jansen

‘De zorg over de stabiliteit van het financiële systeem is in de politiek belangrijker geworden dan het pensioen van mevrouw Jansen’. Goedbeschouwd hebben Dijsselbloem en DNB de kant gekozen van de financiële wereld en niet die van de gepensioneerden. Het beschermen van de buffers van de pensioenfondsen is centraal komen te staan, niet de garantie op een goed pensioen. Het middel heeft het doel vervangen. Het was juist deze kritiek waarop Dijsselbloem deze week fel reageerde en zich persoonlijk aangevallen voelde door de 40 briefschrijvers. ‘Dat de keuze zo is uitgevallen is geen kwade trouw’, veronderstelt Eijgenraam, ‘maar het is een blinde vlek in het denken’. De brief die staatssecretaris Klijnsma in 2015 schreef ter introductie van het nieuwe Financiële Toetsingskader (nFTK) onthulde -waarschijnlijk onbedoeld- iets over de achterliggende bedoelingen. Klijnsma schreef iets in de trant van: ‘ik vertrouw erop dat we hiermee een stelsel hebben gecreëerd waarmee we de buffers van de pensioenfondsen kunnen borgen’. Arno Eijgenraam: ‘Ze zei dus niet: hiermee hebben we het pensioen van mevrouw Jansen veiliggesteld’.

Alles overziend: hebben we nou wel of geen pensioenprobleem?

In deze discussie lijken de believers tegenover de non-believers te staan. Het ene kamp voorspelt de ondergang van het pensioenstelsel als het niet drastisch wordt hervormd, het andere kamp wijst op het grote vermogen en het feit dat pensioenuitkeringen tot in lengte van jaren kunnen worden gegarandeerd. Meestal ligt de waarheid in het midden, maar waar ligt die in dit geval?

Arno Eigenraam: ‘Het hangt ervan af hoe je de vraag interpreteert. Is er te weinig geld? Dan zeg ik nee. Maar als we nu achterover leunen en denken dat het vanzelf goed komt? Nee het komt niet vanzelf goed. We hebben geen financieel probleem maar een politiek probleem. Om de twee dagen staan er paniekberichten in de krant. Daarop wordt gereageerd en die reacties leiden tot onverstandige acties. Er is nu een nieuw pensioenstelsel bedacht. Daarin wordt afscheid genomen van de nominale zekerheid (= een gegarandeerde vaste uitkering in euro’s zonder aanpassing aan de prijsstijgingen). We gaan pensioenen niet meer beschermen tegen kortingen en daarmee sparen we kosten en dat levert op lange termijn geld op, is de gedachte. Maar die bescherming tegen kortingen wordt in mijn visie wel erg gemakkelijk weggegooid. We leggen pensioen in en we zien wel waar we op ons vijfenzestigste uitkomen. Zestig jaar lang hebben vorige generaties met pen en papier en tabellenboek de pensioenen kunnen garanderen, kunnen indexeren en premievakanties kunnen geven en wìj zouden het pensioen nu ineens moeten overlaten aan wat er toevallig uitkomt? Dat vind ik een zwaktebod. Vroeger zeiden we tegen de pensioendeelnemers: gaat u rustig slapen, wij lossen het wel op. Nu zeggen we: we kunnen het niet meer, het is uw probleem, zoek het zelf maar uit’.

TON VERLIND

Meer weten over de oplossingen die Arno Eijgenraam ziet, ga dan naar zijn weblog.

foto; Loon voor Later