Het moet rond 2015 zijn geweest dat ik werd benaderd door een organisatie van gepensioneerden die zich afvroeg waarom er in de reguliere media zo’n eenzijdig beeld werd geschetst van de pensioendiscussie. De Nederlandsche Bank was al jaren succesvol in het verspreiden van het frame dat het pensioenstelsel op instorten stond en dringend herzien moest worden. Dat standpunt werd nagepapegaaid door een keur aan deskundigen, vaak met een wetenschappelijke of bedrijfskundige achtergrond, in ieder geval begiftigd met een belangrijke maatschappelijke status. De organisatie van gepensioneerden vroeg zich af waarom standpunten die afweken van de visie van De Nederlandsche Bank, de krant en de televisie niet haalden. Ik verdiepte me in de materie en deelde hun verbazing. Het bleek er met dat pensioenstelsel helemaal niet zo slecht voor te staan. Dat negatieve beeld klopte alleen als je de door DNB ontwikkelde en halsstarrig (prestige!) omarmde rekensystematiek volgde, maar niet als je afging op je gezonde verstand. Het totale pensioenvermogen immers was sinds 2008 gegroeid van zo’n 600 miljard naar 1200 miljard en bereikte vorig jaar met 2000 miljard een hoogtepunt (inmiddels door de actuele economische omstandigheden weer gedaald tot 1500 miljard), bepaald geen armlastig systeem.
Belangenverstrengeling
Ik zag een stramien: De Nederlandsche Bank was aanvoerder van de discussie en werd luid ondersteund door deskundigen die op de een of andere manier allemaal verbonden waren met DNB. Via een pensioennetwerk als Netspar, omdat ze ooit voor DNB hadden gewerkt of de ambitie hadden in de financiële wereld nog een rol van betekenis te spelen, als minister het beleid van DNB uitvoerde, om later als lid van een commissie weer de effectiviteit van dat beleid te beoordelen. Wie standpunten had (en heeft) die afweken van DNB kon een loopbaan in de wereld van het geld wel vergeten, zoals bestuurders van pensioenfondsen ondervonden die hun functie alleen kunnen uitoefenen als ze door DNB goedgekeurd zijn.
Ik sprak met een topman van een van de grootste pensioenfondsen. Off the record, want je publiekelijk mengen in het pensioendiscours en daarbij afwijken van DNB was ook voor zijn carrière niet aan te bevelen. Hij ontkende dat hij de adem van DNB in zijn nek voelde, maar gaf gaande het gesprek toe dat je meestal wel een signaal van die kant kon verwachten als je standpunten innam die niet in het grote plaatje pasten. Wat me nog het meest verbaasde; hij zag dat niet als een inmenging in zijn recht om vrijelijk in de discussie te participeren. Zo ging het nu eenmaal. Maar wat in de loop van de tijd normaal is gaan lijken, hoeft dat niet zo te zijn.
Het viel me ook op dat een pensioendeskundige zich als wetenschapper in de discussie mengde en tegelijk een prominente functie kon vervullen in een politieke partij die mordicus tegen het huidige pensioenstelsel was. Hoe waren die uitgangspunten te verenigen, zo vroeg ik me af? Er zou minstens duidelijkheid moeten zijn vanuit welk belang de ogenschijnlijk ‘onafhankelijken’ zich in de discussie mengden, zo leek me.
Toxisch dossier
Dit was mijn conclusie: de pensioendiscussie is gebaseerd op een toxisch dossier, waarin belangen door elkaar lopen, gevoerd binnen een netwerk van mensen die voor hun huidige en toekomstige functies afhankelijk zijn van elkaar. Een netwerk waarbij de lui die adviezen uitbrengen over de hervorming van het pensioenstelsel, zelf een direct belang hebben bij het karakter van die adviezen. Ze beheersten de discussie en stuurden zo vanuit hun gemeenschappelijke belang met succes op hervorming van het pensioenstelsel, een proces dat nog volop loopt en waarbij menigeen de adem inhoudt omdat het nieuwe stelsel zo mogelijk nog ingewikkelder is dan het oude, met een ongewisse afloop voor de gepensioneerden die het betreft en die zelf niet bij de discussie zijn betrokken. Er is wél een verschil met 2015. De kranten die aanvankelijk meezongen in het door DNB georkestreerde koor beginnen onraad te ruiken: met regelmaat klinken de zorgen over deze transitie nu ook door in de krantenkolommen. Op televisie is de pensioendiscussie met uitzondering van Omroep MAX nog steeds een non-issue: te ingewikkeld.
Gesloten als een oester
Deze gesloten bestuurscultuur is in Nederland niet ongebruikelijk. Je komt hem ook tegen bij de publieke omroep, waar de aansturing met al die partijen met hun tegengestelde belangen zo ingewikkeld is geworden, dat het systeem alleen nog door informeel overleg gaande gehouden kan worden. In die netwerken gebeurt veel op basis van gunnen: ik doe wat voor jou, als jij iets voor mij doet. In zo’n systeem moet je vertrouwen op de blauwe ogen van je onderhandelingspartner, transparantie ontbreekt, er zijn winnaars en verliezers, maar of ze terecht winnen of verliezen onttrekt zich aan controle. De behoefte om nog kritisch te zijn naar elkaar ontbreekt, het maakt het samenleven alleen maar ingewikkelder. Als er kritische vragen over gesteld worden sluit het netwerk zich als een oester. Dat mechanisme heeft een negatief maatschappelijk effect, misschien zonder dat de betrokkenen het zich realiseren. Behoor je niet tot een van die netwerken, dan zul je niet gauw gehoord worden. Uitsluiting is dan je deel. Begeef je je buiten de smalle bandbreedte waarbinnen ‘het systeem’ kritiek nog accepteert, dan sta je alleen. Die ons-kent-ons cultuur is mogelijk een verklaring voor het feit dat afwijkende meningen zo moeizaam hun weg vinden naar krantenkolommen en de talkshowtafels. Dat uitsluiten gebeurt op grote schaal en is misschien mede een verklaring voor de frustratie die zich in de samenleving ophoopt. Populair uitsluitingsmechanisme is het verdacht maken van de persoon of het relativeren van zijn of haar belang. Dan hoef je immers zijn/haar opvatting niet meer serieus te nemen. Als veel gefrustreerden zich buitengesloten voelen, ontstaat er maatschappelijke onrust. En op die onrust gedijen organisaties die we hun succes liever niet gunnen. De gesloten Nederlandse netwerkcultuur is dus minder onschuldig dan hij lijkt.
Netwerkcorruptie
Sinds kort heeft het hierboven omschreven verschijnsel een naam: netwerkcorruptie, bedacht door mr. Dr. Willeke Slingerland, lector weerbare democratie aan de Hogeschool Saxion. ‘Netwerkcorruptie is een in Nederland wijdverspreid fenomeen en lastig te bestrijden’, zegt ze. Bij netwerkcorruptie zijn niet de individuele leden van het netwerk corrupt, ze zijn niet uit op persoonlijk gewin, maar het netwerk als geheel is corrupt omdat het samenspant rond een collectief doel, afwijkende meningen buitensluit om het gemeenschappelijke ideaal te realiseren. Het verschijnsel als zodanig is niet nieuw, de naam die er nu aan wordt gegeven is dat wel. Bovendien wordt het verschijnsel steeds brutaler. Het maakte CDA-adept Sywert van Lienden via zijn politieke connecties tot (tijdelijk) miljonair, maar wat hij deed ondermijnt het vertrouwen. ‘Informele netwerken zijn een bedreiging voor de democratie’, zegt Willeke Slingerland deze week in een interview met het journalistieke platform Follow the money. Gesloten netwerken zorgen ervoor dat de macht van het bestuur toeneemt. ‘Maar de burger haakt af’, zegt ze
‘Het gros van de samenleving maakt geen deel uit van die netwerken; er zit geen enkele directe vertegenwoordiging meer in. Het speelveld is ongelijk en dat verzwakt de controle op de macht’. Deze gang van zaken kan volgens Willeke Slingerland beschouwd worden als handel in invloed, een vorm van corruptie die in internationale verdragen van de Raad van Europa en de VN strafbaar is gesteld, maar in Nederland -dat zich doorgaans ziet als het braafste jongetje van de klas- wordt geaccepteerd.
Ga voor het interview van FTM met Willeke Slingerland naar deze link.
TON VERLIND
foto homepage: Willeke Slingerland/Saxion
Het oude stelsel is op.
. Het vereist een te hoge dekkingsgraad om de beloofde aanspraak na te kunnen komen. Die belofte is opeisbaar en moet worden nagekomen. Ook in de meest slechte omstandigheden. Anders kunnen fondsen failliet en dat is mss niet zo n goed idee. Een bizar grote fout in het huidige stelsel. Loslaten van die aanspraak en overgaan naar de pensioenpotgedachte is noodzakelijk. Dat is ook te zien in alle landen om u heen.
. U gaat uit van een gitzwart maatschappij en mensbeeld waarin alle betrokken politici, vakbondsbestuurders, pensioendeskundigen, fondsbestuurders gek zijn geworden, oplichters zijn en samenspannen in een ongekende wangedachte. Dat klinkt vervaarlijk als een wappie redenatie. Hoe zou dat georganiseerd moeten worden dan?
. U zet de DNB neer als een soort witte boorden maffia bende. Met Klaas Knot als Godfather die regeert over alle benoemingen, banen en opdrachten in de financiële sector. U heeft ze niet allemaal meer op een rij vrees ik.
. En u maakt zich zelf schuldig aan het fenommen dat u beschrijft: vanuit een belangenverbinding begint u met een – dus subjectieve – redenatie die uw doelgroep mss beter uitkomt. Gevalletje pot en ketel. Held.
. We kunnen een maatschappij bouwen op wantrouwen, roddel, achterklap, smaad en laster, waar we elkaar dagdagelijks de maat nemen via de sociale media. Een wereld waarin ik niet zou willen leven. Maar waar u uw BLOGje elke dag lekker over kan volschrijven. Over verborgen belangen gesproken. Bah.
U doet wat tegenwoordig in Nederland gemeengoed is: iemand die een mening heeft die afwijkt van de uwe, bestempelen als wappie. Dat is een versleten discussietruc. U veronderstelt dat ik mijn blogs schrijf vanuit een ander belang dan een journalistiek belang, namelijk de aandacht vestigen op aspecten die in de discussie geen aandacht krijgen omdat die discussie tot nu toe -het begint te kenteren- werd gedomineerd door DNB en een netwerk rond de DNB dat sterk vanuit een financieel perspectief naar deze discussie kijkt en niet vanuit een sociaal-economisch perspectief. DNB is niet erg royaal in het voeren van gesprekken met deskundigen die andere standpunten hebben. Dat zijn gewoon feitelijke vaststellingen. Overigens zijn het niet de mensen die het overheidsbeleid bekritiseren die bijdragen aan het door u gesignaleerde wantrouwen. Dat doet de overheid in belangrijke mate zelf door te manipuleren, informatie achter te houden, door beleid te ontwikkelen in samenwerking met lobbygroepen, waarbij het burgerbelang een sluitpost is, en problemen voortdurend naar de toekomst te verschuiven: Bijlmerramp (zie de uitstekende berichtgeving daarover dezer dagen van KRO-NCRV), toeslagenaffaire, Groningen, bonnetjesaffaire uit het verleden. Het zijn echte dossiers, geen verzinsels. Als u het hebt over verborgen belangen, dan bedoelt u niet mijn blogs, neem ik aan, want in dat geval zou ik graag willen weten welke verborgen belangen u veronderstelt en welk belang naar uw mening in mijn blogs wordt vertegenwoordigd. Ik kan u bij voorbaat een illusie ontnemen: ik ben qua opvatting gebonden aan niemand en niets, behalve mijn eigen journalistieke waarnemingen.
En Ton.
U doet precies, maar dan ook precies hetzelfde.
En “U begon”, om het maar zo te stellen.
Ik stel alleen “dat klinkt vervaarlijk als”
U trekt de schoen wel erg gemakkelijk en snel aan …
Een voorbeeld:
De DNB is een heel toegankelijke organisatie. Als je haar durft te kennen. Ik ken haar goed, heb er professioneel veel mee te maken en ken toevallig ook nog eens een behoorlijk aantal mensen die er werken. En – sterker – ik heb er ooit nog eens gesolliciteerd. Niet aangenomen; een lang verhaal. Een informeel gesprek met mensen binnen de DNB is heel wel mogelijk, als je dat aandurft. Probleem is met DNB net als met een Politie-agent: ziet de gemiddelde burger de agent nu als hulpvaardige dienstverlener, of al toezichthouder en aanhouder? En weet je: de gemiddelde politie-agent – en ik ken er genoeg – loopt óver van hulpbereidheid. Liever een oud vrouwtje geholpen dan achter een steekwapen gevaarlijke draaideur crimineel aangehold, tenslotte. Dus: de DNB wordt maar weinig en vaak (te) laat als denkbaar gesprekspartner gezien. En de DNB doet handreiking na handreiking. Communicatietraining van haar adviseurs. Open normen, Best Practices, Guidelines.
U schrijft vanuit onwetendheid en u surft van de ene plattitude naar het andere populistische vooroordeel. Bah.
Bestuurders – breed beschouwd – hebben er de afgelopen decennia niet zoveel van gebakken; dat ben ik al snel met u eens. De accountants van Enron, de bankiers achter de hypothekencrisis, de IT guru’s en hun dot.com crisis. En zo kan ik nog wel even doorgaan: er was en is voor het journaille een hoop te doen en te schrijven.
Maar dat geeft u niet het recht om de gehele bestuurscultuur en praktijk over één kam te scheren en bij het oud vuil te zetten. Besturen ten tijde van crisis en grote verandering in een polderesk landschap is een complex, prudent, kwetsbaar en precair proces, waarin vakkundig gelaveerd, geschoven, gedacht en besproken moet worden. En de meeste bestuurders die ik heb mogen ontmoeten doen dat met een groot gevoel van ethisch en moreel verantwoordelijkheidsbesef. En ja; dan is er de haarlemmerolie van het vooroverleg nodig, wat u natuurlijk ook als achterkamerspolitiek en netwerkcorruptie kan wegzetten.
Taal doet er toe.
Woorden doen er toe.
Corruptie: dat is een heel heel erg groot woord.
Dat kunt u niet hard maken. Bah.
U heeft vermoedelijk nog nooit een complexe bestuursrol aanvaard.
Moet u eens doen, dat is erg leerzaam.
Dan ervaart u die complexiteit en weerbarstigheid.
Juist ook voor u in uw vak als journalist.
‘U heeft vermoedelijk nog nooit een complexe bestuursrol aanvaard’, schrijft u. Ik heb twaalf jaar meegedraaid in een bestuurlijke positie bij de publieke omroep. Ik kan u verzekeren: dat was behoorlijk ingewikkeld. De opmerkingen in mijn blogs zijn overigens gebaseerd op nogal wat interviews. Ze gaan dus niet over een nacht ijs. En de term ‘netwerkcorruptie’ is van Willeke Slingerland, lector Weerbare Democratie, verbonden aan de Academie Bestuur, Recht en Ruimte aan de Saxion Hogeschool, die er onderzoek naar deed.
Ik realiseer me dat elkaar vliegen afvangen ons in de discussie ook niet verder brengt. Daarom heb ik u reactie nog eens een keer gelezen en natuurlijk hebt u gelijk als u stelt dat niet alles en iedereen over één kam geschoren moet worden. Is er ook iets dat u herkent in mijn opmerkingen over een te grote verwevenheid in het openbare bestuur van bepaalde belangen, waardoor vaak onduidelijk is welk belang precies gediend wordt?
Het verbaast me dat er onder de mensen zo weinig interesse is voor het onderwerp pensioen en als ik zeg dat we in actie moeten komen dan haken ze het gesprek af met het nietszeggende antwoord “ het zal mijn tijd wel duren”
Juist nu de hervorming in de 2e kamer wordt besproken is het hoog tijd om je te laten horen. Ik mag hopen dat deze hervorming niet door een meerderheid van de 2e kamer komt alhoewel ik daar zeer ongerust over bent omdat de PvdA en Gl al het met koehandel het nieuwe wetsvoorstel steunt.
De rol van de vakbeweging komt niet ter sprake. Mij dunkt dat dit toch een kwalijke rol was en is.
Dat gevoel heb ik al vanaf de eerste berichten die ik vernam over het nieuwe pensioenstelsel.
Het is de grootste geldpot die ik ken en die is nu verstrikt in dat corrupte netwerk… en de benefits zullen primair gaan naar mensen die zelf geen gewoon pensioen nodig hebben.
Schande! Jammer dat wij als oppositie geen meerderheid krijgen…
Ongelofelijk dat dit kan in een democratie….
Hoe kunnen we dit doorbreken? Ik merk dat je in Nederland nog niet genoeg mensen bijeen krijgt om dit aan te pakken! Als makke schapen laten ze het maar zo “ zij zullen het toch wel weten?!” En krijg je plm 3000 mensen bij elkaar 17 sept dan hoor je er Niets over op tv of in de talk shows
Lezers zullen dankbaar zijn dat het publiceren van onrecht en misstanden tov de burgers nog door enkelen zoals jij gedaan wordt. Ga aub zo door.
Hoe krijgen we nu deze materie onder ogen van mensen die er echt iets aan kunnen doen en eventueel opnieuw naar de feiten kijken en eerlijk oordelen dat het oude systeem helemaal niet aan herziening toe is.
Het nieuwe pensioen wordt zo onduidelijk, als het straks echt misloopt kunnen we er niks meer aan doen.Want nu lees ik af en toe een mening van iemand die uitlegt hoe de hazen lopen maar niemand die het echt ergens aan de gang krijgt dat er wat gedaan wordt.
Helder en jammer genoeg de werkelijkheid rond dit dossier.
Dappere Omroep Max en Cees Grimbergen, @Martin Van Rooijen, Ton Verlind, Rob de Brouwer, de SP met Bart van Kent, Geert Wilders en hopelijk @Pieter Omtzigt en BBB voorvrouw Caroline van der Plas.
Toen ik jonger was heb ik PvdA, VVD en recent CDA en ook CU gestemd, maar wat zijn deze partijen onbetrouwbaar gebleken.
Nooit zal ik meer op hen stemmen.
Om maar in het centrum van de macht te mogen verkeren, lijken ze bereid hun ziel te verkopen en jokken ze er vrolijk op los en “beloven en beroven” zoals Martin Van Rooijen schreef. Carola Schouten is nu bijvoorbeeld een trieste uitvoerder vsn de leugenkliek van DNB en D66 geworden, die zelf niet meer lijkt na te willen denken.
Het is bijna vechten tegen de bierkaai, maar ook hier de aanhouder zal winnen. Een “Zelensky-aanse” variant, strijden niet alleen voor de ouderen maar vooral voor de jongeren die nog jaren moet sparen. De invoering God verhoede dat het zover komt stuit op grote problemen, de benodigde mensjaren zijn er niet en wat te denken van de personele, IT en huisvestingskosten? Kortom wat een door DNB gestuurd gedrocht wordt de samenleving aangedaan en met welk recht? Ongehoord dat dit in Nederland kan gebeuren!?